"Nad Niemnem" - Eliza Orzeszkowa

XIX-wieczna powieść polska. Dzieje miłości Jana i Justyny ukazane na tle panoramicznego obrazu życia ziemiaństwa polskiego w dolinie nadniemieńskiej, zagrożonego przez popowstaniową politykę caratu, jednak mocno trzymającego się ziemi. Trudom codziennego życia bohaterów patronuje przyroda.

Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono!...
Tymczasem, przenoś moją duszę utęsknioną
Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych,
Szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych;

Są lektury, które cieszą się zdecydowanie złą sławą. W poczet takowych zaliczyć trzeba „Nad Niemnem”, zmorę wielu uczniów szkół średnich. Czasami myślę, że książki tej fankami są tylko starsze polonistki. Na szczęście jest to tylko żartobliwy stereotyp, wielu uczniów nie poszło za falą nienawiści i uśpienia i pokochało dzieło Orzeszkowej miłością pierwszą i prawdziwą, ponad dekadę, w tym zacnym gronie znalazłam się ja. Dostałam od Matecznika własny egzemplarz na mikołaja w I LO, zaczęłam czytać i przepadłam. Od tamtego pierwszego czytania, wracałam w okolice Niemna wielokrotnie. Ponieważ nie jestem polonistką, a w szkole nie była to moja obowiązkowa lektura(już wtedy obowiązywały tylko fragmenty, u nas całość była dla chętnych za ekstra stopień), nie musiałam czytać na czas, tylko się delektowałam.

Eliza Orzeszkowa zabiera nas w wielce malownicze okolice, na Kresy, gdzie płynie Niemen, gdzie pomimo upływu lat od upadku ostatniego powstania, wciąż kultywuje się polskość. No właśnie… kultywacja pamięci, różnie z tym bywa, są osoby którym wciąż bliskie są ideały za które ich bliscy szli w ogień walki, inni walczą o ziemię, jeszcze inni uważają, że powstanie było głupotą i trzeba o nim zapomnieć – zachowania tych ostatnich autorka jednoznacznie nie pochwala.  Książka miała nosić tytuł mezalians i faktycznie tych mezaliansów jest wiele. Jeden do skutku nie doszedł co nie przyniosło szczęścia ani Anzelmowi, ani Marcie, dwóm wspaniałym postaciom, które wnoszą wiele wzruszeń i mądrości do powieści. Z drugiej zaś strony związek pomiędzy równymi czyli Benedykt i Emilia, też nie są wzorem małżeńskiej harmonii. „Nad Niemnem” to powieść wielowątkowa, o miłości, patriotyzmie, odpowiednich wzorcach i postawach. Mamy w niej wspaniale skonstruowanych bohaterów, tych pozytywnych; Witold, Benedykt, Marta, Justyna, Kirłowa ale i tych negatywnych Zygmuś, Różyc, Kirło.

Wielką szkodę poniosło polskie szkolnictwo na wycofaniu tej książki z kanonu lektur. Fragment o Janie i Cecylii znałam jeszcze z lat pacholęcych i wzruszał mnie bardzo. Nie wiem czy ja – jak Justyna melancholiczką nie jestem bo co i raz to sentyment do polskiej klasyki do mnie wraca.

Dla mnie ta książka jest nierozerwalnie związana z ekranizacją, którą od dziecięctwa Mateczka moja jako piękne filmu mi na przykład stawiała. Nie mogę sobie wyobrazić innej Emilki, która w wygląda inaczej niż w książce, ale jest genialnie zagrana, takoż i nieodżałowanej pamięci pan Zakrzeński do ostatniego tchu mego będzie Benedyktem „panie, ten tego tam”. Marta z cholerą i Anzel z „dla jakiej przyczyny”. I tacy nieoczywiści ale cudowni Justyna i Janek, wspaniała polska romantyczna para, wznosząca się ponad sfery, połączona miłością do siebie, do ziemi, do pracy.

Powiecie, że jestem sentymentalna i naiwna, że dałam się porwać romansowi jaki nam zaserwowała Orzeszkowa, faceci powiedzą, że  w ułudzie żyję, sądząc że jest na świecie kobieta która wybierze chatę we wsi, zamiast milionów Różyca – a ja odpowiem, jestem i żyję : ) ja uwielbiam takie historie, porywają mnie. Nawet opisy przyrody mi nie przeszkadzają, bo i one mają swój kresowy urok, piękno które trzeba sobie wyobrazić i poczuć, a dlatego czytamy, dla takich porywów.

Polecam – ja jestem zakochana i może na serial zaraz przyjdzie pora : D