"Kolej podziemna. Czarna krew Ameryki" - Colson Whitehead [ nasz świat to złudzenia ]

Następnym razem, nim zacznę się oburzać, że ktoś z innego kraju nie zna jakichś faktów dotyczących historii Polski, przypomnę sobie, że o Kolei Podziemnej też długo nie miałam pojęcia. Dowiedziałam się o niej za sprawą powieści Dzieci kartografa, ach! Do dziś pamiętam, jak mnie przeczołgała ta książka. Niby przypadkowy wybór, a kończyłam ją czytać w środku nocy z obolałą od łkania głową. Kiedy tylko wśród nowości pojawiła się zapowiedź książki Kolej Podziemna. Czarnakrew Ameryki, to już nawet siostrzenicę wysłałam do księgarni, bo czytałam akurat wywiad z autorem w magazynie Książki, gdzie była polecana. Dziecko książki nie dostało(Ona ma nie po drodze z księgarnią chyba) to jednak powieść była mi przeznaczona. Biłam się z myślami, bo ostatnio czytałam masę sceptycznych opinii. I bałam się, że może to  nie jest tak dobra książka jak myślałam.

"Kiedy sprzedają cię tyle razy, świat uczy cię uważności"



Książka uhonorowana Nagrodą Pulitzera 2017 i National Book Award 2016. Zdobywczyni Goodreads Choice Award w kategorii „historical fiction”.
Cora jest niewolnicą w trzecim pokoleniu na plantacji bawełny w stanie Georgia. Jej życie nie jest łatwe, a będzie jeszcze gorzej, bo lada moment z dziecka stanie się kobietą. Kiedy Ceasar, najnowszy nabytek z Wirginii, opowiada jej o podziemnej kolei, oboje decydują się zaryzykować ucieczkę. Po piętach depcze im pościg, a schwytanie oznacza los gorszy od śmierci. 
Tytułowa kolej podziemna to określenie stworzonej przez abolicjonistów sieci przerzutowej zbiegłych czarnych niewolników z południowych stanów Ameryki głównie na północ do Kanady, a także do Meksyku. Na ten skomplikowany system ucieczkowy składały się drogi, tunele, szlaki, bezpieczne kryjówki, przewodnicy, organizacje i społeczności. Nazewnictwo kolejowe tworzyło tajny kod, jakim posługiwali się uciekinierzy i abolicjoniści. Do sekretnego języka dochodził też system tajnych znaków graficznych.
Whitehead odsłania przed czytelnikami tajniki systemu przerzutowo ratunkowego dla zbiegłych niewolników, odtwarzając precyzyjnie misterną konstrukcję systemu i przerzutowe szlaki. Niezwykle wiarygodnie oddaje też opresję niewolniczego życia, codzienny znój, strach, pragnienie wydostania się na wolność.

"Znaj swoją wartość, a poznasz swoje miejsce w szeregu. Ucieczka z granic plantacji byłaby ucieczką od fundamentalnych zasad własnej egzystencji - niemożliwością."

Babka Cory została zabrana z Afryki, aby służyć białym w Ameryce. Ojciec tej babki, nawet nie dotarł na statek, ją samą zgwałcono jeszcze na statku. Wydawało się, że rzucono na nią urok, bo jej kolejni właściciele bankrutowali. Wreszcie dotarła na plantację Rndallów, to oni postawili na bawełnę. Świat był głodny bawełny, a murzyni byli karmą, która miała zapchać żarłoczny pysk wiecznie głodnej bestii. Babka Cory umiera w niewoli, ale już jej matka ucieka. Dokonuje niemożliwego i ucieka na Północ. I pewnego dnia ten zew wolności zagra w duszy Cory. Dziewczyna ruszy w podróż Podziemną Koleją. Wsiądzie do wagonu, który może powieźć ją do wolności, ale również może wrócić do punktu wyjścia i wtedy spotka ją straszliwa kara. Rosyjska ruletka. Ta powieść to niebanalna książka w której dosłowność miesza się z symboliką. Autor chce pokazać ciemną stronę Ameryki, kraju który kilkadziesiąt lat po powstaniu Deklaracji Niepodległości ciemiężył innych bo pojęcie wszyscy ludzie miało wyjątki, głosząc Dobrą Nowinę sankcjonował upodlenie drugiego człowieka, mieniąc się stolicą wolności, zakuwał innych w kajdany. To nie jest gra w pociągi, to prawdziwa, czarna strona człowieczeństwa.

"Zawsze mowię, że jeśli ktoś chce zrozumieć ten kraj, musi pojechać koleją. Pędząc przed siebie, wyjrzyjcie z wagonu, a zobaczycie prawdziwą twarz Ameryki."

 "Bycie wolnym nie ma nic wspólnego z łańcuchami ani dostępnością wolnej przestrzeni"

Wiecie co, jestem po lekturze tej książki jakby omotana kirem, czarną płachtą, albo zakurzoną pajęczyną. Dziękuję tym, co studzili mój zapał, bo tak może bym się rozczarowała, a tak jestem ukontentowana, chociaż ciężko zakończyć taką lekturę z dobrym samopoczuciem.

 "Sama Ameryka to także złudzenie, największe ze wszystkich. Biała rasa wierzy, wierzy z całego serca, że przywłaszczenie tej ziemi jest jej prawem. Zabijanie Indian. Prowadzenie wojny. Zniewolenie swoich braci. Ten naród nie powinien istnieć, jeżeli istnieje sprawiedliwość na tym świecie, jest bowiem zbudowany na mordzie, kradzieży i okrucieństwie. A jednak tu jesteśmy."

"Nie możemy uratować każdego. Ale to nie znaczy, że trzeba próbować. Nieraz przydatne złudzenie lepsze jest od bezużytecznej prawdy."

Bardzo gorzka prawda o niewolniczym Południu. Koszmarny obraz pokazujący jak traktowano ludzi. Przy czym, im tego miana odmawiano, byli czarnuchami, smoluchami, niewolnikami, ich potomstwo to po prostu murzyniątka. Bez prawa, bez uczuć, mają pracować i zabawiać swoich panów. Nawet ucieczka nie jest metodą na wyrwanie się z tej sieci, bo po kraju krążą łowcy zbiegłych niewolników. Na przekór systemowi i całej mentalności posiadaczy powstaje Kolej Podziemna, która ma pomóc w ucieczce z tego systemu uciemiężenia. Autor postanowił przedstawić ową kolej dosłownie, a wiec jako rodzaj metra, bardzi dynamicznego metra ze zmiennymi stacjami i trasami. Z konduktorami, zawiadowcami stacji i zdesperowanymi pasażerami. Konduktorami są przewodnicy, zawiadowcami stacji, ludzie którzy dają schronienie na danym etapie. Wszyscy narażają życie, bo Południe to system opierający się na wyzysku i nie można doprowadzić do jego ruiny, więc pełno donosicieli, łowców, wszyscy skuszeni są wysoką nagrodą za zdemaskowanie uciekiniera i tych którzy idą im w sukurs.

Sama Cora jest raczej pretekstem, do opowiedzenia histori. Jest symbolem dążenia do wolności, nie jest bardzo ambitna, przesadnie bystra, nie cechuje ją heroizm. Jest zwykłym człowiekiem, który chce przestać się bać. Dzięki niej poznajemy nie tylko realia pierwszej połowy XIX wieku w Ameryce, poznajemy amerykańską mentalność, która kilkadziesiąt lat po trzynastej poprawce(zniesienie niewolnictwa), konstruowała eugeniczne projekty zakładające sterylizację Murzynów, prowadziła badania nad różnymi stadiami kiły udając leczenie, gdy tymczasem pacjentom podawano wodę z cukrem, skąpiąc im informacji o tym, że są chorzy(wyobraźcie sobie skutki). Lincze, biała supremacja, to wszystko tkwi w głowach, w mentalności. Przemoc fizyczna, której nie można umniejszać, jest jednak mniej przerażająca(chociaż i tak straszna), w porównaniu z tym jak myślą ludzie uznający niewolnictwo. Odczłowieczenie innego człowieka, później już wszystko jest proste. W końcu Hitler nie był pierwszym, który na to wpadł.

Ta książka nie nastraja pozytywnie, ale pokazuje jak silne w nas jest pragnienie wolności i że ten świat będzie istniał, gdy znajdzie się chociaż kilka osób, które będą chciały dobra. I pokazuje, co jest cenne, że nie zawsze pomagamy z chęcią, że czasami jesteśmy jak Szymon z Cyreny, przymuszeni, ale motyw nie jest taki ważny, liczy się efekt. Bohaterstwo, odwaga, to piękne cechy, ale jesteśmy ludźmi i czasami się łamiemy. Ale wszyscy jesteśmy ludźmi!

Książka Kolej podziemna. Czarna krew Ameryki do kupienia w księgarni TaniaKsiążka.pl

Kolej podziemna. Czarna krew Ameryki, tytuł oryginału: ​The Underground Railroad, Colson Whitehead, tłumaczył: Rafał Lisowski, liczba stron: 384.