"Zboże rosło jak las. Pamięć o pegeerach" - Bartosz Panek [ o historii PGRów]

 

Ostatnia książka z urlopowego urobku. Sięgnęłam po nią szukając tej dobrej książki i tak wzrok mi padł na książkę, którą kupiłam jakiś czas temu, a fragmenty widywałam na różnych portalach. Miałam skończone trzy lata, gdy uchwalono ustawę o likwidacji PGRów, w mojej wiosce takowego nie było, a wieś w większości pracowała w pobliskim mieście i nie wiązała się z uprawą roli. Pierwszy raz o PGRach usłyszałam chyba w serialu Plebania(serial w reportażu jest wspomniany), rodzice coś mi opowiadali, czytałam jakieś artykuły, ale dopiero lektura tego reportażu dała mi kompleksowe spojrzenie na ten temat. Dołożyła też kamyk do ogródka mojej wdzięczności, że lata dziewięćdziesiąte to dla mnie okres beztroskiego dzieciństwa, że nie pamiętam tych zmian, niepokoju i mam ochotę utulić i ozłocić moich Rodziców, że to przeżyli i nigdy nie dali mi poznać, jak źle się wtedy w kraju działo.

 

Nie ma jednej prawdy o pegeerach, mimo że wszystkie powołano do życia jednym dekretem i zamknięto jedną ustawą. Miały gwarantować wydajność, stabilne zatrudnienie i postęp techniczny wsi. Na niemal pół wieku zdominowały jej pejzaż, choć tworzono je również na terenie miast. Jednak rzeczywistość zweryfikowała wielkie plany i propagandowe postulaty władzy. Jak się okazało, każde państwowe gospodarstwo rolne było osobnym organizmem, zarządzanym lepiej lub gorzej.

Poszukując prawdy o codzienności ich mieszkańców, Bartosz Panek zadaje pytania: ile naprawdę wiedzieli rządzący o funkcjonowaniu kombinatów? Jak wyglądało życie ludzi, którzy wzięli udział w tym wielkim projekcie? Jak od środka wyglądał proces prywatyzacji? Jakie są materialne i niematerialne ślady po pegeerach? I wreszcie – czy popegeerowskie pochodzenie wciąż jest stygmatem? Rozmawia z dyrektorami wzorcowych kombinatów, którzy czasy postępu, usystematyzowanej pracy i zorganizowanego życia po godzinach wspominają z nostalgią. O ciężką pracę w często spartańskich warunkach pyta tych, którzy – zmęczeni okupacją i tułaczką – z różnych zakątków Polski przyjeżdżali w poszukiwaniu zatrudnienia. Wczytuje się w artykuły, opracowania naukowe, śledzi relacje mediów, które otwarcie mówiły o rzekomo wyuczonej bezradności mieszkańców pegeerów. Sprawdza też, co zostało z kombinatów trzydzieści lat od ich likwidacji.

"Zboże rosło jak las" to reporterska próba odpowiedzi na pytanie – czy wszędzie było aż tak źle?

Pomysł reformy rolnej, parcelacji wielkich majątków pojawił się w międzywojniu, ale nie udało się go zrealizować. Dopiero walka o władzę i konieczność przekonania wsi do nowej władzy, a przy okazji niechęć do posiadaczy ziemskich sprawiły, że zaczęła się wykluwać koncepcja PGRów. Wiadomo, że sama idea nie była nowej władzy obca, w końcu kołchozy już przed wojną były w ZSRR. Bogu dzięki, że w Polsce nie przyjęły się aż na taką skalę, że ta ziemia w prywatnych rękach ciągle była. Ten podział na pracowników PGRów i ludzi gospodarujących na swoim i najwyżej w PGRze dorabiali był i miał swoje konsekwencje. Tak jak kiedyś dworusy, pracownicy dziedzica byli na wsi pogardzani, tak pracownicy PGRów byli gorszą kastą, nie mieli nic swojego, a na wsi własna ziemia była ważna. I pierwsza połowa książki dotyczy życia w PGRze, są historie o szansie jaki praca tam dawała. Mamy też opowieści o patologii, brudzie, pijaństwie, złodziejstwie, rodzinach z kilkanaściorgiem dzieci, o przemocy domowej. Jednak poczytamy też o tym jak tam ludziom się dobrze żyło, były dobre wypłaty, stabilne zatrudnienie, przedszkola, akcje kulturalne, jedzenia po sufit, no tyle że praca była ciężka. No, ale praca na wsi zawsze jest ciężka. Chociaż ta część jest przeplatanką, takich dobrych opisów i mrożących krew w żyłach, jednak najbardziej przykry fragment przed nami. Przychodzi transformacja ustrojowa i okazuje się, że wiele PGRów funkcjonuje bo ratują je dotacje, kredyty, gdy tego brakło, gdy przyszedł Balcerowicz i jego plan, który dla wielu, do dziś jest symbolem horroru lat dziewięćdziesiątych, pojawia się decyzja o likwidacji kombinatów, które utrzymywały całe wioski. I jedni poradzili sobie z tym lepiej, inni – większość, gorzej. Dość powiedzieć, że jeszcze Polski Ład przewidywał specjalne środki dla gmin popegeerowskich.

 

O ile pierwszą połowę czytałam z ciekawością osoby interesującej się historią, ale druga część to już nie jest abstrakcja, nie da się tego zbyć śmiechem. Nie ma w tym ułańskiej fantazji jak w opowieści o tym, że jak były częste przerwy w dostawach prądu, to ludzie musieli znaleźć jakieś zajęcie i stąd mamy osiemnaścioro dzieci. Lata dziewięćdziesiąte to czas, gdy ludzie w zamykanym PGRze tracą wszystko, nie znali innego świata, nie mają wykształcenia, pieniędzy, do najbliższego miasta jest kilkadziesiąt kilometrów, połączenia autobusowe znikają. Ludzie odbierają sobie życie, inni wyjeżdżają za granicę, nieliczni wykorzystują te zmiany i rozkręcają swój biznes. Ten reportaż to nie jest próba jakichś wydumanych diagnoz, głębokich analiz, to rozmowy z ludźmi, podróż do miejsc, które lata świetności mają za sobą, a wielu ludzi trwa tam jak zamrożonych.  Zrobiła na mnie ta książka wrażenie. Było warto.