"Myśli" - Blaise Pascal

Zbiór fragmentów i notatek, które miały posłużyć Pascalowi jako materiał w pracy nad dziełem życia - O prawdziwości religii chrześcijańskiej. Według Pascala w najważniejszych sprawach, sprawach zbawienia duszy, w dziedzinie etyki i religii, niemożliwe jest osiągnięcie wiedzy pewnej. Jedynym lekarstwem na rozpacz ogarniającą człowieka, wobec nieskończonego i obojętnego nań kosmosu, może być wiara w Boga. Myśli to dzieło zawierające głęboką i przenikliwą analizę ludzkiej kondycji.

Kiedy pod koniec roku 2013 brałam sobie na cel filozofów nie wiedziałam, że ci mędrcy tak mi zakryżyszą początek losu. Miałam przed oczami biografię Sokratesa, opracowanie Tatarkiewicza, pracy na źródłach, prawie zero. I chwyciłam za „Myśli” Pascala, dlaczego? Ano wracając ze spaceru POCZUŁAM, że absolutnie MUSZĘ to zacząć czytać.

Na przykładzie tego filozofa widzę, jak wiele zabrała mi szkoła. Z czym Wam się kojarzy Pascal, pewnie z zakładem i z myślącą trzciną. I tyle idziemy dalej, analizujemy obraz, interpretujemy wiersz. A chodziłam do prestiżowego liceum, na humanistyczno-dziennikarski(?) profil. Powinno nas się nauczyć myśleć. Zresztą podobno o to chodziło w tej reformie. Czy Wy też macie wrażenie, że Was oszukano?

Pascal jest przygnębiający, chociaż nie stworzył swojego systemu filozoficznego, chociaż tyle zaczerpnął od Kartezjusza, jego przemyślenia są ciężkim, surowym tekstem. Pascal, który nawrócił się i stał się gorliwym obrońcą wiary, był od młodości wybitnym matematykiem, a więc umysłem ścisłym, co uświadamia mi, że wbrew pozorom matematyka i filozofia nie leżą na przeciwległych biegunach. Obie dążą do uporządkowania, do znalezienia reguł rządzących światem. O ile matematyka opisuje materię, tak filozofia ma skupić się na duszy.

Nie sposób w pełni zrozumieć Pascala, bez zgłębienia się jansenizm, ruch religijny. Oczywiście w szkole mnie nikt o tym nie uczył. Na szczęście w moim wydaniu „Myśli” we wstępie pokrótce omówiono to zagadnienie. Omówiono skrótowo, gdyż jest to materia rozległą i skomplikowana, ze względu na historię – również problematyczna.

Gdy wiemy, z jakim ruchem Pascal sympatyzował, w jakich warunkach rodziła się jego religijność, w jakich czasach żył, widzimy lepiej jego zamysł, te zapiski miały być obroną chrześcijaństwa. I to widać, , broni chrześcijaństwa, afirmuje zwłaszcza katolicyzm. Jego poglądy nierozerwalnie są związane z chrześcijańską etyką i sposobem patrzenia na świat. Wydaje mi się, że nastrój „Myśli” jest taki, jak u św. Augustyna, co biorąc pod uwagę jansenizm i jego wpływ, jest naturalnie zrozumiałe. To rozważania pełne sceptycyzmu, rozczarowania światem, upatrujące jedynej nadziei i światła w tym co boskie.

Przeczytałam, ale będę musiała się przegryzać jeszcze z jego wnioskami. Wam przyklejam cytat, który mną wstrząsnął, słynny cytat o trzcinie, ale w całości.

Człowiek jest tylko trzciną, najwątlejszą w przyrodzie, ale trzciną myślącą. Nie potrzeba iżby cały wszechświat uzbroił się aby go zmiażdżyć: mgła, kropla wody wystarczy aby go zabić. Ale, gdyby nawet wszechświat go zmiażdżył, człowiek byłby i tak czemś szlachetniejszem, niż to co go zabija, ponieważ wie że umiera, i zna przemoc, którą wszechświat ma nad nim. Wszechświat nie wie nic.
Cała nasza godność spoczywa tedy w myśli. Stamtąd trzeba nam się wywodzić, a nie z przestrzeni i czasu, których nie umielibyśmy zapełnić. Silmy się tedy dobrze myśleć: oto zasada moralności.

Ach, cała ta książka to zbiór mądrych słów, zapisanych często bez związku z poprzednim akapitem, z grubsza pogrupowanych w tematyczne działy. Bliska jest to filozofia, człowiekowi przeciętnemu, bo Pascal dotyka codzienności, cierpienia, zagadnienia sprawiedliwości, próbuje też obalić tezy poprzedzających go filozofów. To interesujące czytać co ludzie myśleli o życiu o bytowaniu o sensie tego wszystkiego tyle wieków przed nami.

Z drugiej strony tchnęło to czytanie na mnie ducha pesymizmu. Pytanie o istotę szczęśliwego życia, odwieczne wciąż bez odpowiedzi. Kolejne pokolenia umierają szukając.

Nie wspomniałam też, że czytałam Pascala w przekładzie Tadeysza Boya-Żeleńskiego, co oczywiście skierowało me myśli w stronę Wzgórz Wuleckich i wojny i ludzi, którzy razem z nim stracili tam życie. I rozmyślam, jakie to wszystko jest marne. Może w tym sceptycyzmie Pascala była jakaś racja?  

W domu, gdyby wiedzieli dlaczego się tak snuję, swoje bym usłyszała, jedyny filozof, tzn. absolwent filozofii, naprawdę inteligentny facet, był sąsiadem Babci, a co za tym idzie, panieńskiego domu mojej Mamy. Teraz jest rozpity i stoczył się okrutnie. W mniemaniu mojej wsi, na filozofii nikt dobrze nie wychodzi. Jedyne co może spotkać "filozofów" to degrengolada.