"Nędznicy" - Viktor Hugo [ "umierać - to nic; strasznie jest nie żyć"]

Prawdziwa miłość jest niezmienna, trwa pomimo upływu czasu, pomimo tego, że zmieniamy się na zewnątrz, nasze poglądy też ewoluują, a jednak jest coś, co trwa niezmienne i chociaż mimo wszystko zmiany następują, bo obiekt naszego uwielbienia, już nie zachwyca nas tak jednym detalem, a drugim, to jednak kochamy ten całokształt. Ja mam tak z Nędznikami, szczerze to mogłabym czytać tę książkę w kółko i wracam do niej, gdy już definitywnie czuję, że muszę, że nie po to siedzę w książkach, żeby upajać się nowościami, muszę mieć czas dla ukochanych przyjaciół. Nędznicy to książka, którą chciałam przeczytać po oglądnięciu serialu, zresztą mój Tata ma sentyment do francuskich autorów i zaraził mnie i Dumasem i właśnie Hugo. Leżałam w szpitalu, będąc nieświadomą jak w ciężkim jestem stanie, zbliżały się moje siedemnaste urodziny, a ja marzyłam o tej książce, a mój cudowny Tatuś poruszył wszystkie księgarnie i zdobył tę książkę. Ile razy czytałam ją od tego czasu? Nie wiem. Wiem, że według mnie to niedościgniony wzór, prawdziwe opus magnum, gdy słyszę o powieściach produkowanych w kilka tygodni i okrzykniętych wielkimi, rewolucyjnymi, fenomenalnymi, wzruszam ramionami i myślę o Nędznikach o powieści, która ma w sobie wszystko. I wiem, że jeśli za sto lat będzie istniał świat, ta książka wciąż będzie czytana.

Temat to zaiste romantyczny: zbiegły galernik i złoczyńca, zmuszony do opieki nad osieroconą dziewczynką, doświadcza duchowego przeistoczenia. A dodajmy, że ta malownicza historia rozgrywa się na tle burz i zamętu rewolucji francuskiej i wojen napoleońskich, stanowiąc jedynie pretekst do przedstawienia barwnej panoramy ludzkich losów. Nic dziwnego zatem, że dzieje Kozety i Jeana Valjeana od ponad półtora stulecia pobudzają wyobraźnię czytelników, twórców zaś inspirują do mniej lub bardziej wiernych adaptacji.

Jak na prawdziwe opus magnum przystało powieść jest epicką opowieścią o Francji i pochyleniem się nad losami jednostki. Wprawdzie Hugo nie idzie w ślady Dumasa i nie pokazuje, że będąc raz w złym miejscu i w złym czasie upadamy na zawsze, bo Hugo skupia się bardziej nad kwestią sumienia. Postać Dantesa i Valjean`a chociaż żyjących w podobnych czasach, w tym samym kraju są bohaterami, którzy zupełnie różnie reagują na spotykające ich sytuacje. Jednak zostawmy w spokoju Edmunda Dantesa, który z księdzem Farią knują plan opuszczenia twierdzy If. Przenieśmy się do Francji i poznajmy Jeana Valjeana, najtragiczniejszą postać światowej literatury, do czasów pojawienia się na literackiej arenie Severusa Sanpe`a.  Jean Valjean trafia na galery bo pomaga siostrze, która owdowiała, ma gromadkę dzieci i te dzieci głodują. Kradnie chleb. Kara jest niewspółmiernie surowa, ale takie czasy, kilkukrotne próby ucieczki skutkują tym, że Valjean spędzi na galerach prawie dwie dekady, ale nauczy się czytać. Opuści galery z kilkoma groszami i żółtym paszportem, który jest równoznaczny z wilczym biletem.  Jak wyglądałoby życie Jeana i innych ludzi, gdy nie spotkał pewnego dobrego biskupa? Tego się nie dowiemy. Biskup ten wtedy był ewenementem, bo bardzo poważnie podchodził do tematu służby biednym. Dziś kojarzyłby się z papieżem Franciszkiem. I ten biskup ugościł galernika jak brata. Jean zaś odpłacił się mu kradzieżą sreber. Gdy policja go pochwyciła i zaprowadziła przed oblicze biskupa, ten rzekł, że ofiarował galernikowi w prezencie. Następnie zastrzegł, że to jest cena którą płaci za jego duszę, że wyzwala go niejako ze świata mroku. Nie na długo starczyło, bo na drodze Valjean spotyka kominiarczyka Gerwazka i zabiera mu 40 sous. To poważna recydywa, jednak ten czyn sprawia, że Jean postanawia wieść uczciwe życie. I czy to jest naprawdę możliwe? Czy ludzie się mogą zmienić, czy można kupić czyjąś duszę?

W następnej kolejności poznajemy Fantynę, młodą dziewczynę, która uległa młodzieńcowi, który omamił ją pięknymi słówkami. Razem z koleżankami wiodą dekadencki żywot, świetnie się bawiąc. Panowie je zostawiają, traktując to jako świetny żart, a dziewczyny rozchodzą się w swoją stronę. Fantyna ma sekret. Dziecko uwodziciela.  Później spotykamy ją na drodze, gdy idzie ze swoją córeczką.  Przypadkowy przystanek, przed karczmą, zaciąży na wszystkim. Fantyna postanawia pozostawić pod opieką karczmarki swoją córkę. Płaci im za opiekę i wraca w rodzinne strony. Nikt nie ma się o dziecku dowiedzieć. Fantyna nie wie, że karczmarze to podli i pazerni ludzie, którzy wydrenują ją z pieniędzy, a Kozetę, będą traktowali jak służącą.  Fantyna w końcu straci pracę i trafi na ulicę, a o wszystko obwini mera miasta, właściciela fabryki pana Madeleine, bo on jest symbolem prawości i to w jego imieniu zostaje zwolniona.  Trafia na ulicę.

Dobrze myślicie, zresztą ja nie wierzę, że ktoś nie zna fabuły, mer to Jean Valjean, który zapewnił miastu rozkwit, czyni dobro, jest prawy, gardzi zaszczytami. A jednak w mieście pojawia się chmurka na niebie, Javert, który nie spocznie póki nie zniszczy nieprawości. A mer przypomina mu pewnego galernika. Akcja się zagęszcza, będą ucieczki, wymuszenia, spektakularne przyznania się i początek nowego życia.

Do dziś jak myślę o tym jak wyglądał film nawiązujący do musicalu to dostaję tachykardii. Sednem jest, że żaden film nie odda świata który stworzył Hugo. Ostatnio z Siostrzenicą przygotowywałyśmy się do matury i na hasło obraz miasta miałam do powiedzenia tylko jak masz mówić o obrazie miasta, skoro w kanonie nie jest Hugo, właściwie na podstawie tej powieści można opisać chyba każdy wątek pojawiający się na maturze, konflikt pokoleń, miłość, patriotyzm, idealizm, życie miasta, biedotę, chciwość, ślepe przywiązanie do reguł, czy rozsławioną już tęsknotę.

Tę książkę można czytać na wiele sposobów, raz można się skupiać na opisach miejsc, na opisach społeczeństwa, historii, na losach bohaterów. To prawdziwa gra w klasy. A jednak niezależnie na czym się będę skupiała, na końcu będę nieutulona, zapłakana i pusta. Naprawdę, chyba nie ma piękniejszej książki. Obok Przeminęło z wiatrem, A lasy wiecznie śpiewają, Panu Wołodyjowskim, Hrabim Monte Christo, i…. nie dajcie mi wymieniać w nieskończoność, to książka mojego życia. DO której mam nadzieję, że będę jeszcze wielokrotnie wracać i pisać Wam  o moich odczuciach. Tym razem ubodło mnie to jak samotną postacią jest Jean Valjean. Nigdy nie doświadczył bliskości, miłości, bo kochając Kozetę dobrowolnie odsuwa się a ona znowu stanowczo nie protestuje. Nie doświadczył ciepła i miłości rodzinnej, na miłość romantyczną nie miał czasu. Tyle, jego co miał żyjąc z Kozetą jako uciekinier, pod fałszywym nazwiskiem, w strachu. Dał dziecku serce a ono odpłaciło się całą słodyczą. A później Jean odchodzi, nie chce by cień galer padł na szczęście istotki, którą pokochał. To jest kurczę niesprawiedliwe. Na litość boską, facet ukradł chleb dla głodnych dzieci.  Już Kato Starszy powiedział: Złodzieje dobra prywatnego żywot spędzają w kajdanach, złodzieje dobra publicznego - w złocie i purpurze, odpokutował za ten bochenek, dlaczego grabiono go z szans na dobre życie. Ścigano i zaszczuto. Chociaż Javerta też mi szkoda. Potelepałabym Mariuszem i karczmarzami.

Jest mi smutno.

Idę płakać dalej.

*Tłumaczyła: Krystyna Byczewska