"Rozmyślania" - Marek Aureliusz

Często powtarza się alegoryczne powiedzenie, że w osobie Marka Aureliusza „filozofia zasiadła na tronie”: urzeczywistnił się Platoński ideał władcy- filozofa. W cesarskiej tytulaturze Marka Aureliusza obok tytułów związanych ze zdobyczami militarnymi pojawił się przydomek „filozof”. (...) Hypomnemata [Rozmyślania] Marka Aureliusza różnią się jednak znacznie od innych tego typu zapisków. Nie są tylko zbiorem własnych i cudzych myśli, nagromadzeniem aforyzmów i cytatów. Są dialogiem z samym sobą, solilokwium dyscyplinującym myśli i kształtującym piszącego moralnie. Są rekolekcjami. Ćwiczeniami duchowymi uprawianymi według ustalonej metody, zgodnie ze stoicką doktryną.

Przypadek rządzi światem. Od kilku miesięcy szukałam „Rozmyślań” Marka Aureliusza, kilka razy już prawie kliknęłam „kup” na allegro, ale zawsze coś mnie jednak powstrzymywało. Czytając fragmenty czułam, że to będzie ważna dla mnie lektura, że mogę się ubogacić. Nie spodziewałam się, że jestem tuż, tuż, zdobycia. Kiedy wczoraj w klimatycznej kawiarni „Między słowami” miało miejsce pierwsze spotkanie Lubelskiego Klubu z Kawą nad Książką.  W „Między Słowami” byłam już kiedyś i zapamiętałam to miejsce jako księgarnię z kawiarnią i ambitnymi książkami. Nie znajdziemy tu płytkich czytadełek. Za pierwszym razem wyniosłam „Czarnobylską modlitwę”, tym razem coś mnie natchnęło i kucnęłam przy półce z filozofią. I jest!! Marek Aureliusz czekał na mnie obok Cycerona(którego „Mowy” też wyniosłam, i teraz mam własne wydanie „Mów przeciwko Katylinie”)

Moi drodzy! Skończyły mi się zakładki indeksujące. Moje „Rozmyślania” są oklejone kolorowymi folijkami, abym mogła fatwo i szybko mogła znaleźć cytaty ważne dla mnie! A najchętniej zaznaczyłabym każde zdanie, każdy wyważony wyraz.

„Jest cechą charakteru doskonałego, że przeżywa dzień każdy jako ostatni i ani niczym się nie trwoży, ani w działaniu nie słabnie, ani nie jest obłudny.”[1]

Marek Aureliusz, cesarz i filozof, stoik wierny swojej filozofii. Wyznawca stoickiej ascezy, sprowadzającej się do prostego łoża okrytego skórą, wyrzeknięcia się zbytków. Faktycznie, czytając te rozmyślania, człowiek dostrzega sens takiego zachowania. Nie chodzi o poklask, zachwyt świata. Dla Marka Aureliusza, życie przemija tak prędko, liczy się tylko teraźniejszość, to co jest już przeszłością – utraciliśmy, to co przyniesie przyszłość – jeszcze do nas nie należy. Jednocześnie nasze życie jest krótkie, gdy zaś umrzemy,  prędko zostaniemy zapomniani. Przytacza przykłady ludzi, niegdyś sławnych, wybitnych i faktycznie wiele nazwisk nic nam nie mówi. Jednak nie do końca możemy się zgodzić z tym, że ludzkość prędko zapomina wybitnych ludzi. Wszak imię Marka Aureliusza jest pamiętane do dziś, tak samo jak chociażby Homera, Seneki, Hipokratesa. Z drugiej jednak strony Aureliusz stanowczo twierdzi, że uznanie nic nie znaczy. Ani bowiem poklask, ani krytyka, nie zmieniają natury rzeczy, nie wpływają na jej istotę.  Toteż nie warto pracować na wieczną sławę, nie warto zabiegać o pochwałę tłumu.

„Czymże zaś jest w ogóle wieczna pamięć? Całą marnością. O cóż więc należy się starać? O to jedno: sprawiedliwy umysł i działalność pożyteczną dla ogółu, i mowę niezdolną nigdy do kłamstwa, i umysł pogodnie przyjmujący to, co się dzieje, wszystko, jako rzecz konieczną, jako rzecz zrozumiałą, jako to, co płynie z tego samego, co i my, początku źródła.”

„Rozmyślania” to książka stoika o ideale stoickiego życia. Rzymski cesarz spisuje rady, wytyczne dla człowieka chcącego żyć… roztropnie, cnotliwie. Oczywiście, cnotliwie, według stoickiej nomenklatury. Ciężko mi opisywać książkę, tak filozoficzną, gdy sama jestem tak żenująco niekompetentna, ledwo po kursie z historii filozofii. Do tej pory śmiałam się uważać za stoika, dodatkowo jeden z wykładowców, ongiś tak mnie zdiagnozował. Teraz widzę, że stoicyzm jest moim ideałem, celem do którego chcę dążyć. W ujęciu Marka Aureliusza „dobre życie” jest tak rozbrajająco proste. Po pierwsze – nie dać się afektom, o tak apatheia oto ideał szczęścia, oto eudajmonia. Pracować dla dobra publicznego, dla pożytku społeczeństwa z którym jesteśmy połączeni w jeden organizm, oto początki utylitaryzmu. Zdobywanie wiedzy, która jest największą cnotą, docenianie chwili, nieprzejmowanie się tym co od nas nie należy, ale nie utożsamiane z łatwym poddawaniem się i obarczaniem odpowiedzialnością za własną nieudolność, nieoznaczonej „siły wyższej”.

Wiem, że  Marek Aureliusz nie dbałby o moje uznanie, ani szacunek jakim w duszy, teraz go obdarzam, ale

napisałam dla mnie tekst, który jest mistrzostwem świata, w swej prostocie i dosadności. Wszystko to takie proste, niby wtórne, niby oczywiste, a jednocześnie tak ciężko wcielić to w życie. Może lepiej byłoby pozostać na etapie smakowania tych zdań, tak piękny, antycznych, klasycznych. Ale ja jestem zachwycona tą książką i filozofią, do tego stopnia, że nie mogę przestać o niej myśleć. Upatruję w niej nadziei na zmianę mojego życia, które skradało się już wcześniej w stronę stoików, teraz zapragnęło oficjalnie i odważnie ogrzać się w ogniu ich mądrości.

Moim zdaniem nie da się dobrze opisać fenomenu „Rozmyślań”, każde zdanie jakie napiszę będzie jak chore niedomówienie, kalekie, ułomne i blade, w porównaniu z oryginałem. Zachęcam Was do sięgnięcia po tę książkę. Moim zdaniem ciężko mienić się wykształconym człowiekiem bez znajomości filozofii, która ukształtowała cywilizację, kulturę w której żyjemy. Wprawdzie wiem, że są głosy odmienne, bowiem wczoraj miałam ostrą dyskusję na ten temat, ale ja swoje myślę i uważam, że sama muszę odświeżyć znajomość historii filozofii.

A Marek Aureliusz i jego tekst…. Zobaczycie nie pożałujecie!!

„Skromnie przyjmować, spokojnie tracić.” 

"Nigdzie człowiek nie znajdzie spokojniejszego ani bardziej wolnego od zadań odosobnienia niż we własnej duszy, a przede wszystkim taki człowiek, który ma wewnątrz to, nad czym pochyliwszy się w skupieniu, zaraz odnajdzie pełny spokój."

"...wszystko co widzisz, wnet ulega zmianie i wnet zniknie. I zawsze miej w pamięci  ilu już zmian sam byleś świadkiem. Świat - to zmiana, życie - to wyobrażenie."

---

[1] Wszystkie cytaty pochodzą z „Rozmyślania” – Marek Aureliusz, Kęty 2013.